به گزارش ایرناپلاس، سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر در حالی به کار خود پایان داد که با وجود ویروس کرونا، فعالان و علاقه‌مندان این حوزه با دست پر در رشته‌های مختلف حاضر شدند.
جشنواره تئاتر فجر مهجورتر از جشنواره فیلم فجر است اما نمی‌توان از آن به عنوان مهمترین و تاثیرگذارترین رویداد تئاتری کشور یاد نکرد. اما این تاثیرگذاری در چه ابعادی خود را نمایان می‌کند؟ اساسا جشنواره‌ای همچون تئاتر فجر تا چه اندازه انگیزه‌بخش، یاری‌دهنده و با کیفیت است و چه بخش‌هایی از آن نیازمند بازنگری دوباره هستند؟
برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها با محسن عظیمی نمایشنامه‌نویس و کارگردانی که دیپلم افتخار از جشنواره امسال گرفته و همچنین مریم کاظمی کارگردان و نویسنده گفت‌وگو کردیم.
جشنواره‌ای که وجودش مغتنم است
عظیمی درباره برگزاری هر ساله جشنواره تئاتر فجر و تاثیر آن بر رشد تئاتر کشور به خبرنگار ایرناپلاس گفت: با وجود اینکه جشنواره تئاترِ فجر به عنوان بزرگترین جشنواره این بخش در ایران، وجودش مغتنم است و بدون شک پیامدهای مثبتی در تئاتر کشور داشته اما از کم و کاستی‌های زیادی رنج می‌برد.
بسیاری از چهره‌های مهم عرصه تئاتر در چند دهه اخیر، با برگزیده‌شدنِ کارشان در این جشنواره شناخته شده‌اند. در واقع شاید بتوان گفت یکی از کارکردهایی که این جشنواره در سالیان گذشته داشته، معرفی چهره‌های جدید بوده است. چهره‌هایی که برخی از آنها از شهرهایی غیر از تهران آمدند و آثارشان در جشنواره به نمایش درآمد. شاید تعداد نمایش‌ها و هنرمندانی که در ایران، بدون شرکت در این جشنواره مطرح شده باشند، اندک باشد و این به منزله این است که شرکت در جشنواره تئاتر فجر به نمایش و عواملش اعتبار می‌بخشد.
به گفته این کارگردان تئاتر، در سالیان اخیر در دوره‌های مختلف جشنواره سیمنارها، گفتمان‌ها و سخنرانی‌های زیادی درخصوص آسیب‌شناسی جشنواره صورت گرفته که باعث شده رویکرد جشنواره به‌خصوص در سال‌های گذشته با تغییراتی همراه شود. در دوره‌هایی برداشتن بخش مسابقه یا اضافه کردن تئاتر خصوصی، تمرکززادیی جشنواره از تهران یا ارتقاء کمیت جشنواره بدون توجه به کیفیت آن و... از جمله این تغییرات بوده که با عوض شدن دبیر جشنواره دوباره به شکلی دیگر درآمده است.
فقدانِ یک شیوه‌نامه تدوین شده
این نمایشنامه‌نویس در خصوص فقدان و اهمیت یک اساس‌نامه مشخص برای برگزاری جشنواره تئاتر گفت: نخستین مشکل جشنواره تئاتر فجر، فقدان یک شیوه‌نامه و اساس‌نامه مشخص و تدوین شده است که مشکلات کوچکتری را هم ایجاد کرده و سبب شده این جشنواره نتواند تأثیر کامل در تئاتر ایران داشته باشد. نبود این شیوه‌نامه سبب شده که هر دبیری در هر دوره از جشنواره، اهداف مورد نظر خود را دنبال کند؛ اهدافی که طبق سلیقه و نگاه و تجربه او تعریف شده است. در واقع هدف اصلی جشنواره یا اهدافش نامشخص است.
به گفته برنده دیپلم افتخار جشنواره تئاتر فجر، اگر نگاهی به فراخوان‌ِ دوره‌های گذشته جشنواره بیندازیم، در هر فراخوان یا اهدافِ جشنواره مشخص نشده یا با دورهِ دیگر متفاوت است. درحالی که در صورت داشتن یک شیوه‌نامه مشخص با چشم‌اندازی درست به آینده، سلیقه‌ها و علاقه‌های شخصی کمتر می‌تواند بر جشنواره حکم‌فرما باشد. تکلیف برگزارکنندگان و شرکت‌کنندگان مشخص‌تر بوده و انرژی و وقت کمتری هم برای برگزاری جشنواره لازم است.
وی با یادآوری عملکرد مثبت شیوه‌نامه‌ها، افزود: با وجود یک شیوه‌نامه مشخص از فردای پایان جشنواره، مشخص است جشنواره سال بعد، چگونه و بر چه اساسی برگزار خواهد شد. گروه‌ها می‌توانند با برنامه‌ریزی بهتری کارشان را برای شرکت در جشنواره آماده کنند. در این شیوه‌نامه اهداف جشنواره و شیوه برگزاری، داوری و همه موارد مشخص می‌شود؛ به گونه‌ای که هر دبیری به راحتی براساس آن بتواند کارش را انجام دهد.
بها ندادن به ضعف اصلی تئاتر کشور
عظیمی با یادآوری تغییرات هر ساله قوانین جشنواره تئاتر بیان کرد: در حال حاضر چندسالی است فقط گروه‌هایی می‌توانند در جشنواره کارشان را اجرا کنند که در طول سال _در طی محدوه زمانی معینی_ کارشان اجرای عمومی شده باشد. این شکل ممکن است سال بعد با آمدن دبیر جدید عوض شود.
به طور مثال بخش نمایشنامه‌نویسی در این چند سال به چند شیوه اجرا شده که اتفاقاً یکی از معضلات بزرگ جشنواره تئاتر فجر بها ندادن به این بخش است. اهمیت این بخش از آنجاست که سالیان سال، بیشتر اهالی فن، ضعف اصلی تئاتر را نمایشنامه‌های ضعیف عنوان می‌کنند اما هیچ‌گاه به این بخش بها داده نمی‌شود.
وی با بیان اینکه جشنواره به یک میدان مسابقه برای حضور و گرفتن جایزه تبدیل شده است، درباره فضای جشنواره اضافه کرد: متاسفانه تبادل اندیشه و گفتمان هم در آن وجود ندارد. فضایی مهیا نیست تا گروه‌ها بتوانند در آن با یکدیگر صحبت کرده و تجربیاتشان را در اختیار هم بگذارند. حتی فضایی برای اینکه دو نمایشنامه‌نویس و کارگردان که هر کدام از شهری، جایی در جشنواره حضور پیدا کرده‌اند بتوانند با هم گفت‌وگو کنند، وجود ندارد.
راحت می‌توان فضایی به‌وجود آورد که جشنواره محلی برای گفتمانِ گروه‌ها و تبادل‌نظر و به اشتراک گذاشتن تجربه‌ها شود.
چند راهکار در جهت رشد کیفی تئاتر
وی به راهکارهای مورد نظرش در مسیر رشد جشنواره تئاتر فجر اشاره کرد و گفت: برگزاری جشنواره با کیفیت بالا ابتدا مستلزم تدوین یک شیوه‌نامه است که هر سال، طبق آن عمل شود. سپس لازم است به جای کمیت، به کیفیت آثار توجه شود.
جشنواره نیازمند تمرکززدایی از تهران و از یک محله محدود _آن هم در شلوغ‌ترین نقطه تهران_ است. در نظر گرفتن بخشی از بودجه برای ایجاد بستری مناسب برای حضور مردم و حتی دعوت از دانشجویان و علاقه‌مندان است. در این سال‌ها گاهی شاهد این ماجرا بوده‌ایم که بسیاری از اهالی تئاتر و دانشجویان مشتاق، توان تهیه پول بلیت تئاترها را که رقم بالایی هم نیست را نداشته‌اند.
به اعتقاد وی، آنچه احساس می‌شود، اینکه میزبانان این رویداد بزرگ شامل «مرکز هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی»، «انجمن هنرهای نمایشی ایران» و «مؤسسه بین‌المللی تئاتر» تلاش کنند و از دولت بخواهند در کنار نظارت دقیق و بالا، بودجه بیشتری برای جشنواره در نظر بگیرند و از جشنواره حمایت کنند.
برگزاری جشنواره‌ها در گرو تولید و نه بر عکس
مریم کاظمی، کارگردان و نویسنده تئاتر نیز معنتقد است، تولید مستمر تئاتر در یک جامعه پویا و سالم باعث به وجود آمدن جشنواره‌هایی می‌شود که قادرند محصولات تولیدی خود را در بازار به معرض تماشای یکدیگر بگذارند و دستاوردهای سالانه‌شان بیشتر فرصت جلوه‌گری بیابد.
این کارگردان در خصوص جشنواره تئاتر فجر افزود: در شرایط کنونی تئاتر ایران، به جای اینکه بچه جشنواره از بطن مادر خود که تولیدهای تئاتری است زاده شود، بدون مادر متولد می‌شود و حتی دیگر برای موجودیت خود نیاز به مادر ندارد. یعنی به جای اینکه تولیدات تئاتری منجر به ایجاد و تاسیس جشنواره‌ها شوند، این جشنواره‌ها هستند که باعث تولید تئاترها می‌شوند. بسیاری از مواقع در تهران و شهرستان‌ها تا انگیزه جشنواره نباشد، تولیدی نمی‌شود. وقتی تولید نباشد ابتکار عمل از هنرمند تئاتری و تولیدکننده گرفته شده و به هیات امنا، رئیسان و مدیران جشنواره‌ها داده می‌شود که به میل خود بخشی را اجرا یا نفی کنند.
کاظمی اضافه کرد: ما تئاتری‌ها که مدتهاست با بحران هزینه‌ها روبه‌رو هستیم نمی‌توانیم آنچه را می‌خواهیم روی صحنه بیاوریم؛ کم‌کم به سمت تولید بر اساس خوشامد جشنواره خواهیم رفت زیرا به وام آن احتیاج داریم و می‌توان پیش‌بینی کرد که شغل ما به یک کار روزمزدی تبدیل می‌شود.
این نویسنده، درباره راه‌حل پیشنهادی خود برای رشد جشنواره تئاتر فجر گفت: جشنواره تئاتر فجر از هدف اصلی خود دور افتاده و بدون یک انقلاب اساسی در ساختار، نگرش و برگزاری آن، شخصا وجودش را کارگشا نمی‌دانم.
نظر شما